Zamek dybowski

Ruiny zamku zbudowanego przez Władysława Jagiełłę są najstarszym zabytkiem lewobrzeżnego Torunia

Lokalizacja: ul. Dybowska 10-12; 53.0009686N 18.5999174E (53°0'3.487''N 18°35'59.7026''E)

Królewską rezydencję obronną wzniesiono w trzeciej dekadzie XV w. na kujawskim brzegu Wisły, odebranym krzyżakom przez Polskę po zawarciu pokoju w Mełnie (1423). Wybór tego miejsca nie był przypadkowy - zamek zbudowano niemalże naprzeciwko pozostającego pod władzą krzyżacką Starego Miasta Torunia jako symbol dominacji Korony Polskiej na pozyskanych terytoriach. Król nadał zamkowi nazwę Nieszawa, ale krzyżacy i ich poddani nazywali to miejsce Dybowem (prawdopodobnie od niemieckiego Dieb - złodziej). Główną częścią zamkowego założenia była wysoka część rezydencjonalna od strony Wisły. Na południe od niej wybudowano otoczony murem dziedziniec oraz wieżę bramną broniącą dostępu od strony Kujaw.

Na zachód od zamku król Władysław Jagiełło założył miasto, również nazywane Nieszawą. W krótkim czasie rozwinęło się ono w duży ośrodek handlowy, stanowiący poważną konkurencję dla krzyżackiego Torunia. Na jego obszarze wzniesiono kościół pw. św. Mikołaja oraz spichlerze używane przez polskich kupców. Gdy w 1431 roku wybuchła kolejna wojna między Polską a Zakonem, oddziały mieszczan i krzyżaków spaliły Nieszawę i zdobyły zamek, który na kilka lat stał się siedzibą komturów, ale w 1435 roku powrócił w polskie ręce. 

Zamek, pełniący funkcję rezydencji królewskiej i siedziby starostów, był w XV wieku miejscem ważnych wydarzeń. WIelokrotnie przebywali tu pierwsi Jagiellonowie i członkowie ich rodzin. W 1454 roku, na początku wojny trzynastoletniej, król Kazimierz Jagiellończyk podpisał na zamku wydane dla szlachty statuty nieszawskie, które wzmocniły rolę sejmików szlacheckich. Tutaj rozpoczęto rokowania dyplomatyczne zakończone zawarciem w 1466 roku II pokoju toruńskiego. Zamek dybowski był również miejscem narodzin córki Kazimierza Jagiellończyka, Anny (1476).

W 1460 roku król Kazimierz Jagiellończyk pod naciskiem mieszczan toruńskich zdecydował o przeniesieniu miasta Nieszawy w górę Wisły. W wyniku wojny trzynastoletniej zamek utracił swoje strategiczne znaczenie, coraz rzadziej był też odwiedzany przez władców, którzy chętniej gościli w komnatach toruńskiego ratusza. Wybuch prochu w 1656 roku spowodował częściowe uszkodzenie obiektu. Mimo to popadający w ruinę zamek pozostawał aż do rozbiorów oficjalną siedzibą starostów dybowskich. Mieściła się w nim również komora celna, skład soli i browar.

Militarne znaczenie zamku dawało o sobie znać w trudnych czasach. W 1703 roku Szwedzi prowadzili stąd ostrzał obleganego Torunia. Z kolei w 1813 roku zamek dybowski stał się punktem oporu wojsk napoleońskich przed Rosjanami - obrońcy, walczący pod dowództwem płk. Savary’ego, utrzymali się tu przez trzy miesiące. Stało się to źródłem legendy, według której zamkowe piwnice połączone są z miastem tunelem zbudowanym pod Wisłą w czasach krzyżackich. Jeszcze w XIX wieku pruskie władze wojskowe traktowały zamek dybowski jako ważny element toruńskiej twierdzy. W 1848 roku ruiny ufortyfikowano, otaczając je kleszczowym wałem, częściowo zachowanym do dzisiaj.

Zamek dybowski, zarządzany obecnie przez Toruńską Agendę Kulturalną, jest ciekawą atrakcją turystyczną lewobrzeżnego Torunia oraz miejscem organizacji wydarzeń plenerowych. 

Autorzy tekstu: Adam Marszelewski, Michał Targowski. Autor fot.: Michał Wiśniewski