Fort Kolejowy

Jeden z trzech toruńskich fortów reditowych, zbudowany w latach 60. XIX w.

Lokalizacja: ul. Rudacka 15; 53.0048942N 18.6339243E, 53°0'17.6191''N 18°38'2.1275''E

Prace nad nowym obiektem, nazwanym Fort Kolejowy, rozpoczęto w 1862 r. W ciągu czterech lat wzniesiono dzieło o regularnym, sześciokątnym narysie, w którego centralnej części umieszczono niewielką reditę (służącą w czasie pokoju za magazyn prochu) z własnym ujęciem wody. Do redity, od strony szyi przylegał wysoki wał ziemny (trawers osiowy) rozdzielający majdan fortu na dwie symetryczne części. Pod wałem czoła znalazły się pomieszczenia bojowe z latryną i wojennym magazynem prochu, wyposażonym w osobne wejście. Suchą fosę otaczały z obu stron ceglane mury, z których zewnętrzny (przeciwskarpowy) posiadał kryte galerie strzeleckie służące do flankowania fosy. Za murem wewnętrznym (skarpowym), fort miał wąską ścieżkę umożliwiającą przemieszczanie się żołnierzy i ostrzał fosy przez strzelnice w murze. Wjazd poprowadzono od północnego zachodu mostem nad fosą, poprzez niewielki dziedziniec otoczony murem ze strzelnicami. Artylerię fortu (ok. 6 armat) rozmieszczono na otwartych stanowiskach wałowych. Obiekt obsługiwało około 120 żołnierzy.

Po oddaniu do użytku linii kolejowej do Insterburga (ob. Czerniachowsk) i wybudowaniu mostu kolejowo-drogowego wzmocniono siłę ognia fortu. Na wale czołowym pojawiły się wtedy trzy nowoczesne armaty na lawetach stałych (2 x 15 cm i 1 x 21 cm). Mogły one prowadzić ogień na ponad 7,5 km.

Kolejna modernizacja, wymuszona koniecznością przystosowania odporności fortu na nową amunicję kruszącą, całkowicie zmieniła wygląd majdanu. Rozebrano starą reditę i przedłużono nasyp trawersu osiowego tak, że teraz sięgał on aż do studni. Pod wałem czoła wzniesiono sześciokomorowe koszary zabezpieczone betonową płytą przeciwdetonacyjną wylaną na poduszce piaskowej.

W okresie międzywojennym Fort Kolejowy wykorzystywano jako na magazyn, zaś podczas okupacji został włączony w skład Stalagu XXA, służąc jako areszt obozowy.

Po II wojnie światowej obiekt został prawie doszczętnie rozebrany na cegłę. Zachowała się studnia, fragmenty tylnej ściany koszar, prochownia, niewielki odcinek korytarza oraz pozostałości stanowisk dla armat. Wielką atrakcją fortu jest zachowana do dziś ogromna żeliwna podstawa (pivot) mocowania lawety armaty 21 cm.

Od kilku lat fort jest systematycznie oczyszczany przez pasjonatów, dzięki czemu spod ziemi wyłaniają się kolejne elementy składowe tego jakże ciekawego elementu dawnej Twierdzy Toruń

Autor tekstu: Adam Kowalkowski