Tabliczki pamiątkowe

W ramach działań mających na celu ochronę toruńskich cmentarzy i kultywowanie pamięci o zasłużonych torunianach, Towarzystwo Miłośników Torunia rozpoczęło w 2020 roku akcję ustawiania tabliczek informacyjnych przy miejscach pochówku postaci ważnych dla historii miasta. Do tej pory, dzięki wsparciu finansowemu Gminy Miasta Toruń, udało się w ten sposób upamiętnić następujące osoby:

Cmentarz św. Jerzego przy ul. Gałczyńskiego:

Sylwester Buszczyński (1855-1940): Toruński drukarz i wydawca zasłużony dla powrotu Torunia do wolnej Polski w 1920 r. W swojej drukarni wydawał polskie czasopisma, w tym „Gazetę Toruńską”, a także publikacje Towarzystwa Naukowego w Toruniu, patriotyczne śpiewniki, wydawnictwa religijne i słynny elementarz do nauki języka polskiego przeznaczony dla dzieci uczących się w niemieckich szkołach w czasach zaborów. W międzywojennym Toruniu był aktywnym działaczem społecznym zaangażowanym w prace magistratu i działania samorządnych organizacji gospodarczych. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Marian Doerffer (1879-1937): Marian Doerffer, prawnik, aktywny w czasach zaborów jako adwokat i działacz polskich organizacji na terenie Wielkopolski. W latach 1921-1923 pełnił funkcję Prezydenta Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Toruniu, w późniejszych latach prowadził własną praktykę adwokacką. Był m.in. prezesem Towarzystwa Miłosników Torunia, sekretarzem Rady Adwokackiej w Toruniu i członkiem Konfraterni Artystów.
Zofia Doerffer (1892-1957): Zofia Doerffer z d. Janowska, w okresie międzywojennym działaczka kobiecych organizacji społecznych, aktywistka Stronnictwa Narodowego, członkini Rady Miejskiej Torunia w latach 1927-1939.
Janina Hurynowicz (1894-1967): Zasłużona lekarka, absolwentka Zenskiego Instytutu Medycznego w Petersburgu, wykładowczyni Uniwersytetu Stefana Batorego (1922-1939) i Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (1945-1965). W czasie II wojny światowej zaangażowana w działalność konspiracyjną w Wilnie. Autorka pionierskich prac naukowych z zakresu neurologii i neurofizjologii, organizatorka placówek lecznictwa psychiatrycznego w Toruniu i Bydgoszczy. Jej imię nosi jedna z ulic na toruńskich Bielanach.
Bronisław Jamontt (1887-1957): Wybitny artysta malarz związany w okresie międzywojennym ze środowiskiem artystycznym w Wilnie i tamtejszym Uniwersytetem Stefana Batorego, na którym został w 1937 r. profesorem nadzwyczajnym malarstwa pejzażowego. Należał do grona organizatorów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w 1945 r., był również pierwszym dziekanem powołanego dzięki jego staraniom Wydziału Sztuk Pięknych UMK. Autor ponad tysiąca obrazów przedstawiających romantyczne pejzaże i zaułki starych miast, m.in. Wilna i Torunia. Ceniony pedagog i nauczyciel akademicki.
Józefat Jankowski (1867-1926): Kupiec i przedsiebiorca zamieszkały od 1899 r. w Toruniu, zasłużony działacz polskich organizacji społecznych i narodowych w ostatnich latach zaboru pruskiego. Z chwilą włączenia Torunia do II Rzeczpospolitej (18 I 1920) wszedł w skład pierwszej polskiej Rady Miejskiej. W latach 1922-1926 pełnił urząd wiceprezydenta Torunia.
Ludwik Kolankowski (1882-1956): Historyk dziejów Polski i Litwy w czasach jagiellońskich, w latach 1905-1918 bibliotekarz i wykładowca uniwersytetów we Lwowie i Krakowie. Zaangażowany w budowę polskiej administracji na kresach wschodnich (1918-1919) oraz organizację uniwersytetu w Wilnie. W okresie międzywojennym wykładał historię na Uniwersytecie Stefana Batorego, Uniwersytecie Jagiellońskim i Uniwersytecie Jana Kazimierza, był również Prezesem Polskiego Towarzystwa Historycznego oraz dyrektorem Biblioteki Ordynacji Zamoyskich w Warszawie. W 1945 r. został organizatorem i pierwszym rektorem Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Po odwołaniu go z tej funkcji w 1948 r. pracował do 1955 r. jako dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej.
Theodor Eduard Körner (1810-1891): Burmistrz Torunia w latach 1842-1871, poseł do Pruskiego Sejmu Krajowego, współinicjator budowy pomnika Mikołaja Kopernika, wieloletni prezes toruńskiego stowarzyszenia naukowo-kulturalnego Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst, autor publikacji poświęconych Toruniowi i zagadnieniom społeczno-prawnym. Za czasów jego rzadów Toruń przeżył okres dynamicznego rozwoju uzyskując m.in. połączenie z siecią kolejową, nowe budynki szkolne, gazownię i most kolejowo-drogowy na Wiśle. Za swoje zasługi dla miasta otrzymał w 1879 r. tytuł Honorowego Obywatela Torunia.
Mieczysław Limanowski (1876-1947): Wybitny geolog, zasłuzony badacz Tatr i innych europejskich gór typu alpejskiego, pracownik naukowy Instytutu Geologicznego w Warszawie, profesor na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie (1927-1939). Reżyser i krytyk teatralny. Wspólnie z Juliuszem Osterwa założył i prowadził słynny teatr Reduta (1919-1927). W 1945 r. osiedlił się w Toruniu i objął katedre geografii na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika.
Hugo Morycinski (1904-1973): Wybitny reżyser i dyrektor polskich teatrów. Związany w młodości z eksperymentalnym teatrem „Reduta” i scenami teatralnymi w Łodzi. W czasie II wojny światowej oficer w Biurze Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK, uczestnik Powstania Warszawskiego i więzień obozu jenieckiego w Murnau. W latach 1945-1958 dyrektor i kierownik artystyczny teatrów w Kielcach, Szczecinie i Rzeszowie. Od 1958 r. związany z Toruniem jako dyrektor Teatrów Ziemi Pomorskiej w Bydgoszczy i Toruniu, a następnie Teatru im. Wilama Horzycy w Toruniu. Inicjator i organizator 15 edycji Festiwalu Teatrów Polski Północnej (1959-1972).
Józef Mossakowski (1897-1972): Historyk, działacz Polskiego Zwiazku Zachodniego i Towarzystwa Naukowego w Toruniu, weteran I wojny światowej, walk o granice odrodzonej Rzeczpospolitej oraz wojny obronnej 1939 r., w latach 1939-1945 więzień obozu jenieckiego Woldenberg w Dobiegniewie. Po powrocie do Torunia wiosną 1945 r. został sekretarzem Komisji Wykonawczej Komitetu Organizacyjnego Uniwersytetu Torunskiego. Położył wielkie zasługi dla stworzenia Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, na którym pracował później w charakterze wykładowcy i kierownika Archiwum UMK.
Edward Mycielski-Trojanowski (1878-1954): Ziemianin, podróżnik i kolekcjoner, właściciel dóbr Białe Błota (obecnie część Aleksandrowa Kujawskiego), filantrop. W latach 1919-1921 był polskim attache wojskowym przy Misji Polskiej w Azji Mniejszej. Podczas licznych podróży, w tym dwuletniej wyprawy dookoła świata, stworzył bogatą kolekcję trofeów myśliwskich i broni orientalnej. W 1945 r. jego cenne zbiory zostały upaństwowione, a następnie przekazane do Muzeum Przyrodniczego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika i Muzeum Okregowego w Toruniu. Pozbawiony majątku, zmarł w Toruniu.
Ks. Jan Meczykowski (1873-1917): Duchowny katolicki, proboszcz parafii NMP w Toruniu (1910-1917), zasłużony dla rozwoju polskich organizacji katolickich i świeckich w ostatnich latach zaboru pruskiego. Dzięki jego wsparciu w 1916 r. przy parafii NMP rozpoczęła działalność szkółka z polskim jezykiem nauczania. Jako przewodniczący Komitetu Powiatowego Towarzystwa Czytelni Ludowych doprowadził do uruchomienia polskich bibliotek we wszystkich dzielnicach Torunia. Inicjator budowy kościoła pw. Chrystusa Króla na Mokrem.
Jan Chryzostom Ornass (1859-1932): Wybitny polski sędzia w okresie zaboru pruskiego, nominowany w styczniu 1920 r. przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego na Prezesa Senatu Sądu Apelacyjnego w Toruniu. Jako przewodniczący plebiscytowych Komisji Kontrolujących w Kwidzynie i Sztumie nadzorował przygotowania i przebieg plebiscytu na Powiślu w 1920 r. Organizował polskie sądownictwo w Toruniu w pierwszych latach po powrocie miasta do wolnej Polski. Odznaczony w 1924 r. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Helena Piskorska (1895-1973): Działaczka społeczna i narodowa zasłużona dla powrotu Torunia do Wolnej Polski w 1920 r. W czasie I wojny światowej aktywnie udzielała się w stowarzyszeniach niosących pomoc polskim dzieciom i młodzieży oraz ofiarom działań wojennych, prowadziła także tajne nauczanie języka polskiego przy toruńskim kościele św. Janów. W końcu 1918 r. została członkiem Polskiej Rady Ludowej w Toruniu, najważniejszej organizacji reprezentującej polską ludność Torunia, w której przez kilka miesięcy pełniła funkcję sekretarza. W okresie międzywojennym pracowała jako nauczycielka w Miejskim Gimnazjum Żeńskim i kierowniczka miejskiego archiwum. Jesienią 1939 r. więziona przez Niemców w Forcie VII. Po wojnie kierowała miejskim, a następnie państwowym archiwum w Toruniu. Autorka licznych publikacji z zakresu historii i archiwistyki.
Jan Ruchniewicz (1870-1952): Toruński przedsiębiorca, założyciel i właściciel pierwszej polskiej fabryki pierników w Toruniu, otwartej w 1907 r. w dzielnicy Mokre przy obecnej ul. Kościuszki. W jego zakładzie produkowano katarzynki, pierniki herbowe, biszkopty, praliny i soki owocowe. Wyroby Ruchniewicza, nagradzane na wystawach i targach, skutecznie konkurowały z produktami starszych firm piernikarskich Gustava Weese i Richarda Thomasa. „Toruńska Fabryka Pierników”, przejeta po II wojnie światowej w zarząd przez komunistyczne władze państwowe, została ostatecznie zlikwidowana w 1966 r.
Marian Sydow (1890-1948): Działacz polonijny w Chile (1911-1919), ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r., publicysta i redaktor „Słowa Pomorskiego” oraz innych polskich czasopism, autor popularnych ksiazek, artykułów i audycji Rozgłosni Pomorskiej Polskiego Radia, w których popularyzował dzieje Torunia i jego regionu. W latach 1935-1939 sekretarz i bibliotekarz Instytutu Bałtyckiego, od 1945 r. pracownik Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Załozyciel i pierwszy prezes torunskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, zasłuzony przewodnik po Toruniu i Gdyni. Działacz Konfraterni Artystów, Towarzystwa Miłosników Torunia, Towarzystwa Bibliofilów im. Joachima Lelewela i Zwiazku Literatów Polskich.
Leon Szuman (1852-1920): Wybitny lekarz i działacz organizacji pracujących na rzecz rozwoju polskości w Toruniu. Był prezesem Towarzystwa Naukowego w Toruniu (1886-1889) i powołanego w 1918 r. Towarzystwa Muzealnego. W czasach zaboru pruskiego w jego domu odbywały się tajne lekcje języka polskiego. Autor patriotycznych wierszy, w tym tekstu popularnej pieśni „Leć Orle Biały”. Zasłużony dla powrotu Torunia do Wolnej Polski.
Wanda Szuman (1890-1994): Córka Leona Szumana, nauczycielka i pedagożka. W ostatnich latach zaboru pruskiego prowadziła w Toruniu tajne nauczanie, organizowała pomoc dla Polaków poszkodowanych przez działania wojenne i działała na rzecz podtrzymania polskości wśród torunian. W 1918 r. została członkiem Polskiej Rady Ludowej w Toruniu. W latach 1919-1920 kierowała pracami nad powstaniem polskiego szkolnictwa na Pomorzu. W późniejszych latach poświęciła się rehabilitacji osób z niepełnosprawnościami. Odznaczona m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Władysław Szuman (1868-1924): Adwokat, obrońca ludności polskiej przed sądami niemieckimi w czasie zaborów. Był pierwszym prezesem Polskiej Rady Ludowej w Toruniu powołanej 17 XI 1918 r., a także delegatem Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej przy nadburmistrzu Torunia. Należał do przywódców tajnej Organizacji Wojskowej Pomorza. Uczestnik rozmów i konferencji ustalających szczegóły przekazania Pomorza i Torunia Polsce na mocy traktatu wersalskiego. 24 XII 1919 r. mianowany przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego prezesem Sądu Apelacyjnego w Toruniu. Organizator polskiego sądownictwa na terenie międzywojennego województwa pomorskiego. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Johann Ephraim Wessel (1765-1817): Kupiec pochodzacy z Gdanska, ok. 1800 r. osiadł w Toruniu i zamieszkał przy ul. Szerokiej. Jego nagrobek, powstały w 1826 r., jest najstarszym obiektem sepulkralnym zachowanym na cmentarzu sw. Jerzego. Odnowiono go w latach 2005-2006 z funduszu kwesty organizowanej w dniu Wszystkich Świetych przez Urzad Miasta Torunia i Towarzystwo Miłosników Torunia.
Teodor Żuchowski (1899-1969): Współzałożyciel Pierwszej Drużyny Skautowej im. T. Kościuszki w Toruniu, uczestnik Powstania Wielkopolskiego, zaangażowany w przygotowanie powrotu Torunia i Pomorza do Polski. W okresie międzywojennym działał we władzach harcerstwa na Pomorzu i w Wielkopolsce, jednocześnie pracował jako urzędnik sądowy w Toruniu i Poznaniu. Odznaczony w 1937 r. Medalem Niepodległości

Cmentarz św. Jakuba przy ul. Antczaka:

Jan Brejski (1863-1934): Działacz społeczny i narodowy, wydawca „Gazety Toruńskiej” oraz czasopism publikowanych dla ludności polskiej zamieszkującej Westfalię i Saksonię. Był współzałożycielem toruńskiego gniazda Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, a także organizacji zrzeszających polskich robotników w Niemczech – Zjednoczenia Zawodowego Polskiego i Narodowego Stronnictwa Robotników. Poseł Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu (3-5 XII 1918) oraz Sejmu Ustawodawczego w 1920 r. Powołany 28 VII 1920 r. na urząd wojewody pomorskiego. Zasłużony dla powrotu Torunia do Niepodległej Polski.
Anna Piasecka z d. Łęgowska (1882-1980): Działaczka oświatowa zaangażowana w tajne nauczanie w Toruniu w ostatnich latach zaboru pruskiego. Organizatorka polskiego szkolnictwa w Kwidzynie w 1919 r. Jako członkini Warmińskiej Komisji Plebiscytowej aktywnie zabiegała o powrót Powiśla, Warmii i Mazur do Polski. W maju 1920 r. wybrana do Sejmu Ustawodawczego Rzeczpospolitej Polskiej z listy Narodowego Stronnictwa Robotników. Była jedną z pierwszych ośmiu kobiet wybranych do polskiego sejmu i pierwszą w historii posłanką z Pomorza. W 1971 r. odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Cmentarz Garnizonowy:

Gerard Pająkowski (1894-1920): Weteran I wojny światowej, uczestnik Powstania Wielkopolskiego, od połowy 1919 r. żołnierz 18 Pułku Ułanów Pomorskich. Zginął 17 stycznia 1920 r. pod Gniewkowem w czasie potyczki z niemieckim Grenzschutzem, do której doszło w momencie przekroczenia polsko-niemieckiej linii demarkacyjnej przez wojska Frontu Pomorskiego przejmujące Toruń i Pomorze w imieniu odrodzonej Rzeczpospolitej
Eugeniusz Przybył (1884-1965): artysta malarz, współzałożyciel toruńskiej Konfraterni Artystów i Towarzystwa Bibliofilów im. Joachima Lelewela, nauczyciel rysunku i malarstwa w przedwojennym Seminarium Nauczycielskim w Toruniu oraz na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika. Wraz z żoną Janiną zgromadził cenną kolekcję ponad 10 tys. książek, które przekazał Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu.
Janina Przybyłowa (1892-1975): nauczycielka i bibliotekarka, w okresie międzywojennym działała m.in. w Towarzystwie Czytelni Ludowych, Konfraterni Artystów i Towarzystwie Bibliofilów. W czasie II wojny światowej prowadziła w Toruniu tajne nauczanie, w latach 1946-1954 kierowała Książnicą Miejską. Zasłużona popularyzatorka dziedzictwa kulturalnego Torunia i czytelnictwa.
Jakub Sulecki (1862-1941): Toruński rzemieślnik i działacz społeczny, zasłużony dla powrotu Torunia do wolnej Polski. Współzałożyciel i wieloletni prezes toruńskich struktur Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” (1894), organizator tajnych kursów języka polskiego, wydarzeń kulturalnych i akcji patriotycznych w ostatnich latach przynależności Torunia do zaboru pruskiego. W końcu 1918 r. został członkiem Polskiej Rady Ludowej i tajnej Organizacji Wojskowej Pomorza, był także posłem z Torunia na Polski Sejm Dzielnicowy w Poznaniu. W 1920 r. mianowany pierwszym polskim burmistrzem Pucka. Wieloletni radca i rajca miejski w międzywojennym Toruniu. Zamordowany przez hitlerowców w obozie koncentracyjnym Stutthof w 1941 r.